Haarlemmerplein: een parel in de hoofdstad

Het Amsterdamse Haarlemmerplein was jarenlang niet meer dan een armoedig parkeerterrein met schimmige hoekjes en een slordige taxistandplaats. Na een grondige herinrichting heeft Amsterdam sinds eind 2013 haar nieuw ingerichte Haarlemmerplein.

Het ontwerp is ingetogen, maar met bescheiden middelen is een aangename stedelijke verblijfsruimte gecreëerd. Een fontein vormt de uitbundige uitspatting midden op het plein, omgeven door een tapijt van gebakken klinkers in waalformaat van Vandersanden.

Het tot voor kort sleetse plein is nu een parel in de openbare ruimte van de Haarlemmerbuurt. Het plein ligt op een historische locatie. Aan het einde van de oude radiaal Haarlemmerstraat– Haarlemmerdijk, tegenover de Willemspoort waarachter ooit het eerste station van Amsterdam lag – aan de eerste Nederlandse spoorlijn Amsterdam–Haarlem). Begin jaren zeventig is een strook met vervallen negentiende-eeuwse woningbouw aan de noordzijde van de Haarlemmerdijk – met de achterzijde pal aan het spoorgesloopt en vervangen door een brede autoweg, de Haarlemmer Houttuinen. Op de vrijgekomen grond is destijds nieuwbouw verrezen, onder meer van architect Herman Herzberger. Uitgerekend de kavel bij het Haarlemmerplein bleef onbebouwd. Jaren later is daarvoor de planning weer opgepakt en is op basis van het ontwerp van architect Dick van Gameren een woonblok gerealiseerd met in de plint winkels en in de kelder een parkeergarage.

De ontwerpers (gemeente Amsterdam, Harm Klaas Naaijer) hebben doelmatig gebruik gemaakt van de nieuwe ruimtelijke context van het plein, die door de bouw is ontstaan. Met bescheiden middelen (klinkers, banden, bomen) is een stedelijke ruimte gecreëerd die zich op vanzelfsprekende wijze in het stadsweefsel voegt.

Waar ooit een armoedig parkeerterrein, onbenutte restruimte en een slordige taxistandplaats het gebruik en de sfeer van het plein bepaalden, ligt nu een fraaie open ruimte, waarin met mooi weer een welhaast huiselijke ambiance heerst. Het is er vaak druk, elke woensdag is er een markt met hoogwaardige levensmiddelen.

Veel omwonenden en toeristen maken gebruik van het plein om er aangenaam te verpozen. Dit succes is onlosmakelijk verbonden met het pièce de resistance van het ontwerp, namelijk een fontein (ontworpen door Drazen Bokan) midden op het plein. Zeker voor kinderen een onweerstaanbare trekker. Soms hoeft de ontwerper van een plein juist niet al te veel te doen. Een open ruimte en een strategisch gesitueerd object doet dan al wonderen.

De materialisatie van het plein is ingetogen maar robuust. Het fietsparkeren is grotendeels opgelost met geschilderde vakken waarbinnen fietsen geplaatst moeten worden.

De verkeerssituatie op het plein is flink verbeterd. Vooral de kruising met het fiets- en autoverkeer tussen het plein en de Marnixstraat is compacter en veiliger geworden. Er is geen doorgaand autoverkeer meer mogelijk vanuit het Haarlemmerplein naar de Haarlemmerdijk. Het profiel van de Marnixstraat is hier aangepast, voor de auto is eenrichtingsverkeer ingevoerd, terwijl fietsers een eigen tweerichtingsfietspad hebben, dat is doorgezet tot langs de westzijde van het plein. Daar ligt nu ook de taxistandplaats.

Het ontwerp voor het plein is in opzet, vormgeving en materialisering bescheiden te noemen al is de fontein wel een uitbundige verschijning maar het effect op het gebruik van de openbare ruimte is spectaculair. Behalve de verbetering van de fietsverkeersveiligheid is dit stukje stad een aantrekkelijke verblijfs- en ontmoetingsplek geworden waar Amsterdam nog lang plezier van zal hebben.

Bron: Rob van der Bijl